Στα πλαίσια της συζήτησης γύρω από το πρόβλημα του νερού στο χωριό μας, σας παρουσιάζουμε σχετική επιστημονική εργασία-πρόταση του συγχωριανού μας Καθηγητή κ. Γεωργίου Κατσικάτσου.

Ι. Εισαγωγή

Για την αντιμετώπιση της σοβαρής κατάστασης την οποία αντιμετωπίζουν οι αγρότες, οι ασχολούμενοι με θερμοκήπια και άλλες καλλιέργειες της περιοχής Ξηρόκαμπος Πολιχνίτου, λόγω έλλειψης αρδευτικού νερού, ο κ. Γεώργιος Πατσατζής, γεωπόνος και ασχολούμενος με δικά του θερμοκήπια, επειδή γνώριζε ότι πολλές φορές στο παρελθόν είχα ασχοληθεί με την αναζήτηση αρδευτικού και πόσιμου νερού για τις ανάγκες του Πολιχνίτου (βλ. Εργασία Γ. Κατσικάτσου με τίτλο «Πρόταση - Προμελέτη συγκράτησης επιφανειακού νερού για την οικονομική ανάπτυξη του Πολιχνίτου Λέσβου, 1991» και Εργασία Γ. Κατσικάτσου με τίτλο «Πρόταση συγκράτησης επιφανειακού νερού για την άρδευση της περιοχής Πολιχνίτου Λέσβου, 1993»), μου ζήτησε να ασχοληθώ με το ιδιαίτερα σοβαρό αυτό θέμα. Στο αίτημα - παράκληση του συγχωριανού και φίλου μου κ. Γεωργίου Πατσατζή ανταποκρίθηκα αμέσως.

Έτσι, βασιζόμενος σε στοιχεία που συγκέντρωσα από πρόσφατη υπαίθρια εργασία μου και σε στοιχεία που έλαβα από τις παραπάνω αναφερόμενες εργασίες μου, για τις ανάγκες σε νερό των υπαρχόντων θερμοκηπίων στην περιοχή Ξηρόκαμπος Πολιχνίτου και για την άρδευση ενός σημαντικού τμήματος της πεδινής αυτής περιοχής, καθώς και για την ύδρευση του Πολιχνίτου, προτείνω με την παρούσα εργασία μου, τη λήψη του νερού της επιφανειακής απορροής της υδρολογικής λεκάνης «Δαμάνδρι» και τη συγκράτηση του νερού αυτού σε μικρό φράγμα στην κοίτη του χειμάρρου Κουρούπης. Αναλυτικότερα η πρόταση συνοψίζεται παρακάτω.

ΙΙ. Η υδρολογική λεκάνη «Δαμάνδρι»

Η υδρολογική λεκάνη «Δαμάνδρι» αποτελεί την προς τα ανατολικά συνέχεια της πεδινής περιοχής Ξηρόκαμπος. Είναι λοφώδης και δομείται σχεδόν εξ ολοκλήρου από ηφαιστειακά πετρώματα μεγάλου πάχους και από αργιλικά υλικά εμφανιζόμενα κατά θέσεις, κυρίως στη βάση των ηφαιστειακών πετρωμάτων, είναι δε αυτά ηφαιστειακής προέλευσης αλλά και χερσαίας με μορφή κοκκινοχωμάτων. Η υδροπερατότητα των πετρωμάτων της λεκάνης με βάση τη μακροσκοπική εξέτασή τους είναι σχετικά μικρή και ως εκ τούτου δε θα χρειαστεί τοποθέτηση αδιάβροχων μεμβρανών στη βάση του ταμιευτήρα του φράγματος για την αποφυγή διαρροών νερού.

Η απορροή της υδρολογικής λεκάνης «Δαμάνδρι» γίνεται από το χείμαρρο Κουρούπης, ο οποίος με κατεύθυνση προς τα δυτικά και στη συνέχεια προς τα νότια φθάνει στον Αλμυροπόταμο, ο οποίος στην περιοχή της Βρίσας δέχεται την απορροή της μεγάλης ποταμοκοιλάδας της Λαγκάδας και στη συνέχεια εκβάλλει στο Αιγαίο, στην περιοχή των Βατερών. Η έκταση της εν λόγω λεκάνης είναι 3.060.000 μ2 και λαμβάνοντας ως Περιοχές μεταξύ γειτονικών ισοϋψών μέσο ετήσιο ύψος βροχής τα 500 χιλιοστά ο όγκος νερού, που υπό μορφή βροχής κ.α. «πέφτει» στην περιοχή της λεκάνης είναι: 3.060.000 μ2 X 500 χιλ. (ή 0,50 μ.) = 1.530.000 μ3 νερού.

Από την ποσότητα αυτή, δεχόμενοι χονδρικά ότι το 55% αυτής θα εξατμιστεί και ότι ακόμα ένα άλλο 15% κατεισδύσει στο υπέδαφος, μένει ως απορροή το υπόλοιπο 30% του συνολικού μέσου ετήσιου βρόχινου νερού που θα «πέφτει» στη λεκάνη, το οποίο θα συγκρατηθεί με την κατασκευή φράγματος σε κατάλληλη θέση στην κοίτη του χειμάρρου Κουρούπης. Ακριβέστερα, η ποσότητα νερού που θα συγκροτηθεί στο προτεινόμενο φράγμα, το οποίο ονομάζω φράγμα «Κουρούπης», είναι: 1.530.000 μ3 βροχής κ.α. στη λεκάνη «Δαμάνδρι» X 0,30 = 459.000 μ3 ως επιφανειακή απορροή και για την στρογγυλοποίηση 450.000 μ3, ενώ το εξατμιζόμενο και το κατεισδύον στα πετρώματα νερό θα είναι 15% + 55% = 70% ή 0,70 της συνολικής ποσότητας νερού των ατμοσφαιρικών κατακρημνισμάτων στην υδρολογική λεκάνη «Δαμάνδρι», ήτοι 1.530.000 μ3 X 0,70 = 1.071.000 μ3 νερού.

ΙΙΙ. Το προτεινόμενο να κατασκευαστεί φράγμα «Κουρούπης»

Η ποσότητα των 450.000 μ3 νερού της επιφανειακής απορροής της υδρολογικής λεκάνης «Δαμάνδρι», όπως έχω αναφέρει παραπάνω, θα συγκρατηθεί με φράγμα που θα κατασκευαστεί σε κατάλληλη θέση στην κοίτη του χειμάρρου Κουρούπης. Η θέση αυτή βρίσκεται περί τα 700μ. νοτιοδυτικά της Μονής Δαμανδρίου, όπου ο χείμαρρος αυτός παρουσιάζει ένα ιδανικό στένωμα για την κατασκευή του φράγματος. Η θέση αυτή είχε επιλεγεί και παλαιότερα από τον γράφοντα για την κατασκευή φράγματος για τη συγκράτηση νερού, που θα έφτανε στην περιοχή αυτή και από την ποταμοκοιλάδα της Λαγκάδας. Το ύψος του προταθέντος παλαιότερα να κατασκευαστεί φράγματος ήταν 31,5μ. και η χωρητικότητα του ταμιευτήρα του 1.198.000 μ3 (βλ. Εργασίες Γ. Κατσικάτσου των ετών 1991 και 1993 που έχουν αναφερθεί παραπάνω).

Τα αντερείσματα του προτεινόμενου φράγματος αποτελούνται από υγιή - συνεκτικά πετρώματα και ως εκ τούτου η αγκύρωση του φράγματος δεν θα παρουσιάσει ιδιαίτερα προβλήματα. Επίσης, αργιλικά υλικά για τον πυρήνα του φράγματος υπάρχουν σε μεγάλες ποσότητες και σε μικρή απόσταση από αυτό. Συγκεκριμένα, αργιλικά υλικά υπάρχουν περί τα 300μ. βορειοδυτικά της Μονής Δαμανδρίου, ένθεν και ένθεν του δρόμου που φθάνει σε αυτό. Επίσης αργιλικά υλικά υπάρχουν σε μεγάλη έκταση και σε απόσταση μικρότερη του ενός χιλιομέτρου στη βάση των δυτικών πλευρών των λόφων που βρίσκονται στην ανατολική παρυφή της πεδινής περιοχής του Ξηρόκαμπου. Τα υλικά αυτά είναι κυρίως κοκκινοχώματα, τα οποία υπόκειται των ηφαιστειακών πετρωμάτων της περιοχής και με αυτό το δεδομένο δεν αποκλείεται τα υλικά αυτά να απαντώνται σε μικρό βάθος από τον πυθμένα του ταμιευτήρα του προτεινόμενου φράγματος. Επίσης τα υλικά που θα χρειαστούν για τη λιθοριπή του φράγματος θα είναι ηφαιστειακά πετρώματα, τα οποία θα ληφθούν με μεγάλη ευκολία από τις παρυφές του ταμιευτήρα του φράγματος.

Το φράγμα «Κουρούπης» του οποίου η χωρητικότητα θα πρέπει να είναι ικανή να αποθηκεύσει εξ ολοκλήρου την επιφανειακή απορροή της υδρολογικής λεκάνης «Δαμάνδρι» όπως έχει υπολογιστεί νωρίτερα, θα φθάνει τις 450.000 μ3, θα έχει ύψος 22,5μ. και μήκος 142μ., ο δε ταμιευτήρας του θα καλύπτει έκταση 60 στρεμμάτων περίπου και η χωρητικότητά του θα φτάνει τα 482.500 μ3, η οποία είναι κατά 32.500 μ3 μεγαλύτερη των 450.000 μ3, που είναι η απορροή της υδρολογικής λεκάνης «Δαμάνδρι». Η χωρητικότητα του ταμιευτήρα του φράγματος υπολογίστηκε παλαιότερα από τον γράφοντα με ακριβή εμβαδομέτρηση σε τοπογραφικό χάρτη κλίμακας 1:3500 όλων των μεταξύ των γειτονικών ισοϋψών επιμέρους περιοχών της λεκάνης κατάκλισης του φράγματος. Τον υπολογισμό αυτόν είχα κάνει το 1991, όταν, τότε, όπως ήδη έχω αναφέρει, είχα προτείνει την ίδια θέση για την κατασκευή φράγματος ύψους 31,5μ., που θα συγκροτούσε νερό και από την ποταμοκοιλάδα της Λαγκάδας (βλ. Εργασία Γ. Κατσικάτσου, 1991). Το αποτέλεσμα των μετρήσεων αυτών για το προτεινόμενο φράγμα «Κουρουπης» είναι τα παρακάτω με μια μόνο μικρή αλλαγή ως προς το υψόμετρο της βάσης του φράγματος που είναι τα 101μ. στο προτεινόμενο φράγμα αντί των 102μ. που ήταν η βάση του παλαιότερα προταθέντος.

Από τα παραπάνω στοιχεία προκύπτει ότι ο ταμιευτήρας του φράγματος θα καλύπτει έκταση 60 περίπου στρεμμάτων και η χωρητικότητά του θα είναι 482 μ3, ενώ το ύψος της μέγιστης στάθμης του νερού στον ταμιευτήρα θα φτάνει τα 21μ. Τέλος, δεχόμενοι ότι η στέψη του φράγματος θα είναι κατά 1,5μ. ψηλότερη από τη μέγιστη στάθμη του ταμιευτήρα, προκύπτει ότι το προτεινόμενο φράγμα θα έχει ύφος 22,5μ.

IV. Η αναγκαιότητα εύρεσης νερού για τις υδρευτικές και αρδευτικές ανάγκες της περιοχής Πολιχνίτου

Η υλοποίηση της πρότασης, που ανέπτυξα παραπάνω για τη συγκράτηση της επιφανειακής απορροής του νερού της υδρολογικής λεκάνης «Δαμάνδρι» με φράγμα στην κοίτη του χειμάρρου Κουρούπη, αποτελεί βασική προϋπόθεση για την οικονομική ανάπτυξη της περιοχής Πολιχνίτου, του οποίου η οικονομία βρίσκεται σε τραγική κατάσταση και τούτο διότι κανένα αναπτυξιακό έργο δεν έχει πραγματοποιηθεί στην περιοχή του σε όλη την μετακατοχική περίοδο. Γι' αυτό είναι επιτακτική ανάγκη, χωρίς καμία καθυστέρηση η Περιφέρεια και ο Δήμος Λέσβου αλλά και οι κάτοικοι του Πολιχνίτου να προχωρήσουν με ενέργειες στην εκτέλεση της κατασκευής του προτεινόμενου φράγματος.

Συγκεκριμένα, με την ποσότητα νερού των 450.000 μ3 που θα συγκρατηθεί στο προτεινόμενο να κατασκευαστεί φράγμα «Κουρούπης» είναι βέβαιο ότι μπορούν να πραγματοποιηθούν τα παρακάτω παραγωγικά – αναπτυξιακά έργα, τα οποία, με βεβαιότητα, θα δώσουν σημαντική οικονομική ανάσα.

❶ Θα επιλυθεί ριζικά το μόνιμο και οξύ πρόβλημα της έλλειψης νερού που αντιμετωπίζουν οι ιδιοκτήτες - αγρότες των θερμοκηπίων της πεδινής περιοχής του Ξηρόκαμπου για το πότισμα των καλλιεργειών τους. Η έκταση των θερμοκηπίων της περιοχής Ξηρόκαμπος σήμερα είναι περίπου 40 στρέμματα, προοδευτικά όμως αυτά μπορεί να φτάσουν τα 200 στρέμματα με την πλήρη αξιοποίηση του γεωθερμικού πεδίου θερμών νερών υψηλών θερμοκρασιών που εντοπίστηκε σε μικρό βάθος στην περιοχή του Ξηρόκαμπου. Για την προσπάθεια, όμως, αυτή απαραίτητη προϋπόθεση είναι η ύπαρξη αρδευτικού νερού, το οποίο δυστυχώς απουσιάζει από την περιοχή αυτή. Σημειώνουμε, σχετικά, ότι όχι μόνο απουσιάζει το αρδευτικό νερό από την περιοχή, αλλά με τις υπάρχουσες δυσμενείς υδρο-γεωλογικές συνθήκες της περιοχής είναι αδύνατο να βρεθεί αρδευτικό νερό με γεωτρήσεις σε αυτήν και με αυτές τις συνθήκες η προσπάθεια επέκτασης των θερμοκηπίων είναι αδύνατη. Γι' αυτό, επαναλαμβάνω ότι, η κατασκευή του φράγματος «Κουρούπης» θα δώσει οριστική λύση στο οξύ πρόβλημα της άρδευσης των υπαρχόντων στην περιοχή θερμοκηπίων και ακόμα θα αποτελέσει προϋπόθεση για την αύξηση των θερμοκηπίων στα 200 στρέμματα, των οποίων οι ετήσιες απαιτήσεις σε νερό, λαμβάνοντας τα 700 μ3 το στρέμμα θα είναι: 200 στρέμματα X 700 μ3 = 140.000 μ3.

❷ Μπορεί με το νερό του φράγματος «Κουρούπης» να αρδευτεί ένα σημαντικό μέρος της πεδινής περιοχής του Ξηρόκαμπου της οποίας η έκταση είναι 1.500 στρέμματα περίπου, με αποτέλεσμα η περιοχή αυτή που σήμερα είναι σχεδόν εγκαταλειμμένη να καταστεί πολύ αποδοτική με την καλλιέργεια κηπευτικών και άλλων καλλιεργειών. Ενδεικτικά θα αναφέρω ότι μπορεί να καλλιεργηθούν 400 στρέμματα περίπου για την άρδευση των οποίων, λαμβάνοντας ότι για κάθε στρέμμα κηπευτικών χρειάζεται ποσότητα νερού 300 μ3 περίπου, θα χρειάζεται αρδευτικό νερό του οποίου η ποσότητα θα είναι 200 στρέμματα X 300 μ3 = 60.000 μ3.

❸ Μπορεί, επίσης να εμπλουτίζεται με νερό ο υδροφόρος ορίζοντας του γεωθερμικού πεδίου του Ξηρόκαμπου, εφόσον βέβαια κριθούν θετικά τα αποτελέσματα ειδικών μελετών, που πρέπει να γίνουν για τη μελέτη του θέματος αυτού. Είναι δε δυνατόν, στην περίπτωση που η προσπάθεια αυτή επιτύχει, να δημιουργηθούν κτηνοτροφικές μονάδες ελεγχόμενης θερμοκρασίας με θερμότητα που θα λαμβάνεται από το γεωθερμικό νερό της περιοχής.

❹ Τέλος, μπορεί να δοθεί ριζική λύση σε ένα πολύ σοβαρό πρόβλημα που απασχολεί του κατοίκους της περιοχής, που είναι η ύδρευση του Πολιχνίτου — Σκάλας — Νυφίδας. Η ύδρευση των οικισμών αυτών σήμερα είναι δραματική, με αποκορύφωμα τους θερινούς μήνες και η λύση του σοβαρού αυτού προβλήματος είναι η λήψη νερού από το φράγμα «Κουρούπης». Συγκεκριμένα, από την ποσότητα του νερού των 450.000 μ3 που θα συγκρατείται στο φράγμα «Κουρούπης», όπως έχουμε αναφέρει παραπάνω, 140.000 μ3 θα καταναλώνονται για την άρδευση των θερμοκηπίων και 60.000 μ3 για την άρδευση κηπευτικών στην περιοχή του Ξηρόκαμπου, ήτοι συνολικά 140,000 μ3 + 60.000 μ3 = 200.000 μ3. Ετσι, αφαιρώντας την ποσότητα αυτή από τη συνολική ποσότητα του φράγματος των 450.000 μ3 νερού, μένουν για την ύδρευση του Πολιχνίτου — Σκάλας — Νυφίδας 250.000 μ3 νερού. Το νερό αυτό, έπειτα από διύλιση για να καταστεί πόσιμο, μαζί με το υπάρχον, σήμερα, νερό στους οικισμούς, θα δώσει, με βεβαιότητα, οριστική λύση στο οξύ πρόβλημα της ύδρευσης Πολιχνίτου - Σκάλας - Νυφίδας. Αναλυτικότερα, με την προτεινόμενη λύση, κατά την χειμερινή περίοδο θα φτάνει στην κεντρική δεξαμενή Πολιχνίτου πόσιμο νερό, έπειτα από διύλιση, καθημερινά 550 μ3 νερού, οπότε για όλη τη χειμερινή περίοδο θα έχουμε ποσότητα νερού από το φράγμα: 182 ημέρες X 550 μ3 = 100.100 μ3, ενώ κατά τη θερινή περίοδο με την αυξημένη κατανάλωση θα παίρνουμε, καθημερινά, 800 μ3 και συνολικά για την περίοδο αυτή: 182 ημέρες X 800 μ3 = 145.600 μ3 και για ολόκληρο το χρόνο 100.100 μ3 + 145.600 μ3 = 245.700 μ3 νερού περίπου.

Τέλος, σημειώνω ότι, με την ποσότητα των 250.000 μ3 νερού που θα λαμβάνεται από το φράγμα «Κουρούπης», όχι μόνο θα λυθεί οριστικά το οξύ πρόβλημα ύδρευσης Πολιχνίτου - Σκάλας - Νυφίδας, αλλά, με κατάλληλη ανάμιξη του νερού αυτού με το υπάρχον νερό σήμερα στους οικισμούς αυτούς, το προϊόν της ανάμιξης αυτής θα είναι νερό καλύτερης ποιότητας από το υπάρχον σήμερα.

Πολιχνίτος, Νοέμβρης 2016